W celu trafnego przeprowadzenia diagnozy, warto odwołać się
do właściwości i cech charakterystycznych dla pięciolatka i sześciolatka.
Zatem, jaki jest prawidłowo rozwinięty pięciolatek i sześciolatek.
Poniższa charakterystyka dziecka pięcioletniego i sześcioletniego została
opracowana w oparciu o materiały przygotowane przez B. Janiszewską
(Janiszewska B., Sześciolatek – czy już dojrzały?, Pomagamy uczyć, nr 2/2008)
dla nauczycieli przedszkoli i klas I-III szkoły podstawowej.
- WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE -
Dziecko pięcioletnie:
– jest wzrostu około 107–110 cm,
– ma niezbyt twardy kościec i stosunkowo słabe mięśnie,
– nie usiedzi długo na jednym miejscu,
– często zmienia pozycje, podpiera się, kładzie na stoliku,
– woli pracować leżąc na podłodze niż siedzieć przy stoliku,
– lubi ruch, jest aktywny,
– ma jeszcze słaby nadgarstek,
– nie potrafi jeszcze odraczać zaspakajania potrzeb biologicznych,
– czasami staje się marudny lub pobudzony z powodu zmęczenia lub głodu,
ale nie potrafi jeszcze uświadomić sobie tego.
- Motoryka duża:
– pięciolatek jest dzieckiem ruchliwym; biega, skacze, wspina się na drabinki,
– huśta się na huśtawce, uczy się samodzielnego rozhuśtania się,
– ma rozwiniętą koordynację ruchów i koordynację wzrokowo-ruchową,
– zaczyna uczyć się jeździć na rowerze na dwóch kołach,
– zwinnie biega, skacze na dwóch nogach przed siebie,
– skacze na jednej nodze w miejscu,
– stoi przez około 15 sekund z zamkniętymi oczami, nieruchomo na obu nogach,
– przechodzi po wąskiej dróżce o szerokości około 25cm,
– utrzymuje równowagę przy pomocy rąk,
– robi trzy przysiady samodzielnie; podnosząc się z nich, może nieco chwiać się,
– dość szybko, bez trzymania się poręczy, wchodzi i schodzi ze schodów
naprzemiennie, uczy się zasad, prawidłowości,
– uczy się zwracać uwagę na inne dzieci.
- WŁAŚCIWOŚĆI SPOŁECZNE -
Dziecko pięcioletnie:
– próbuje bawić się zgodnie z innymi, bez ciągłych konfliktów, bójek, skarg,
– rzadziej obraża się, złości, płacze,
– bawi się w grupce,
– zaczyna przejmować się uczuciami innych rówieśników: pociesza, pomaga, okazuje
współczucie.
- WŁAŚCIWOŚĆI PSYCHICZNE –
- Uwaga:
– jest mimowolna, krótkotrwała, niepodzielna,
– koncentracja uwagi jest tak silna na ważnym dla dziecka zadaniu, że nie odbiera
wówczas innych bodźców.
- Pamięć:
– jest mimowolna, mechaniczna, krótkotrwała.
- Spostrzeżenia dotykowe:
– dostarczają informacji dotyczących powierzchni różnych rzeczy i sprzętów
oraz takich zależności, jak: większe-mniejsze, dalej-bliżej, wyżej-niżej, głębiej-płyciej,
ciężej-lżej.
- Spostrzeżenia wzrokowe:
– na obrazkach pięciolatek spostrzega do kilkunastu elementów,
– spostrzega w sposób na tyle analityczno-syntetyczny, że potrafi: różnicować kształty
liter drukowanych, cyfr i kształty podstawowych figur geometrycznych,
– potrafi konstruować proste budowle według załączonego wzoru,
– spostrzega od 5 do około 8 różnic między podobnymi obrazkami,
– spostrzega podstawowe części człowieka.
- Spostrzeżenia słuchowe:
– rozumie czytany tekst,
– lubi słuchać, kiedy mu się czyta,
– w wyuczonym wierszu odtwarza rymy,
– potrafi podzielić zdanie na trzy- czterowyrazowe części,
– potrafi podzielić wyraz na dwie, trzy sylaby,
– po pewnym treningu potrafi wydzielić samogłoskę i spółgłoskę w nagłosie,
– nie wyodrębnia jeszcze głosek w wygłosie,
– potrafi tworzyć i odtwarzać proste rymy.
- Motoryka mała:
– sprawnie łączy klocki typu lego, wylepia z plasteliny,
– nawleka korale na żyłkę, przykleja naklejki, przycina nożyczkami papier,
drze papier na małe kawałki i wykleja nim kontury.
- Czynności grafomotoryczne:
– prawidłowo trzyma ołówek,
– rysuje linie pionowe, poziome i ukośne, odwzorowuje koło, krzyżyk, kwadrat,
odwzorowuje proste szlaczki,
– koloruje obrazki, wypełnia kolorem kontury,
– rysuje rysunek zgodny z podanym tematem, maluje farbami, używa pędzla
i innych przyborów.
- Czynności samoobsługowe:
– samodzielnie rozbiera się dość płynnie; może mieć kłopoty z samodzielnym
ubieraniem się
– je łyżką, widelcem, raczej nie posługuje się nożem, pije z kubka, trzyma w ręce
i je kanapkę, sprząta ze stołu,
– potrafi umyć i wytrzeć ręce, buzię, myje zęby pod kontrolą.
- EMOCJE -
Dziecko pięcioletnie:
– silne, gwałtowne, trudne do opanowania przez dziecko, zwykle krótkotrwałe,
gdy zostawia się dziecko w spokoju, to zazwyczaj mijają szybko,
– zmienne – stosunkowo łatwo płacz przechodzi w śmiech i odwrotnie,
– spontaniczne, wyraziste, nie panuje nad ekspresją,
– zaczyna liczyć się z rówieśnikami i chcąc się z nimi bawić, coraz rzadziej
obraża się, złości, płacze,
– zaczyna przewidywać reakcje dorosłych.
- Myślenie:
– pięciolatek ma duże trudności z przyswajaniem informacji dotyczących przestrzeni
i czasu, ale zna i różnicuje pory roku,
– potrafi porównywać przedmioty, kształty ze względu na ich różnice
lub podobieństwa,
– potrafi klasyfikować biorąc pod uwagę dwa, trzy kryteria
– myśli często w sposób skojarzeniowy,
– myślenie życzeniowe jest zwykle dla dziecka myśleniem prawdziwym,
– w myśleniu nie uwzględnia jeszcze przekształceń materiału.
- Myślenie matematyczne:
– dziecko pięcioletnie przelicza zbiór składający się z około 10 elementów,
– ostatni liczebnik odnosi do wielkości zbioru,
– potrafina polecenie dokładać i zabierać,
– rozumie pojęcia: więcej, mniej, tyle samo,
– nie rozumie jeszcze pojęć: o tyle więcej, o tyle mniej, tyle razy mniej lub więcej.
- Mowa:
– prawidłowo wymawia głoski,
– nazywa przedmioty, czynności sytuacje, potrafi je opisać przy pomocy
przymiotników,
– wypowiada się zdaniami,
– rozumie treść poleceń,
– pyta o nieznane słowa.
SZEŚCIOLATEK -
- WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE -
Dziecku sześcioletniemu:
– rosną stopy i powoli zanika płaskostopie (kości stóp wysklepiają się),
– wydłużają się i twardnieją kości kończyn, rosną zęby stałe,
zmieniają się proporcje ciała,
– powoli kształtuje się większa odporność na zmęczenie związane z dłuższym
przebywaniem w jednej pozycji,
– rozpoczyna się pierwszy etap kostnienia nadgarstka (część chrząstek zamienia się
w kości) – ruchy dłoni stają się bardziej odporne na męczenie; drugi i ostatni etap
kostnienia nadgarstka przypada na wiek około 10 lat – dziecko staje się zdolne
do pisania w zeszycie w jedną linię,
– poprawia się płynność i szybkość ruchów rąk – dziecko łatwiej uczy się pisania
w liniaturze i łączenia liter, zaczyna także ładniej rysować, lepiej wycinać,
może nauczyć się wiązania kokardki itp.
– do rozwoju kości dopasowuje się układ mięśniowy, – mięśnie stają się silniejsze
(wzrasta siła skurczu), są bardziej odporne na zmęczenie,
– rozwijają się wszystkie narządy wewnętrzne; lepiej pracuje serce, płuca (lepsze
dotlenienie) i jednocześnie rośnie potrzeba ruchu, zwiększa się pojemność
żołądka (zmniejsza się częstotliwość przyjmowanie pokarmów, a zwiększa się objętość przyswajanej jednorazowo porcji),
– dzieci stają się bardziej odporne na choroby.
- WŁAŚCIWOŚĆI SPOŁECZNE –
U sześciolatków:
– powoli wzrasta antagonizm pomiędzy chłopcami a dziewczynkami; poczucie
„my chłopaki, my dziewczyny” ułatwia integrację dzieci określonej płci, akceptację
własnej płci i stopniowe uczenie się męskich i kobiecych ról społecznych.
- EMOCJE -
Dziecko sześcioletnie:
– ma mniej dojrzały układ nerwowy niż siedmiolatek i z tego powodu silniej reaguje
emocjonalnie,
– wszystkie emocje, te pozytywne, a tym bardziej negatywne oraz duża liczba
różnorodnych bodźców, stanowią dla organizmu ogromny wydatek energetyczny,
– rozregulowuje się jego funkcjonowanie (staje się płaczliwe, drażliwe, nieznośne,
agresywne itp.) – można pomóc mu, dostarczając mu owoców, kawałka czekolady,
kanapkę itp. (glukoza i magnez) oraz stwarzając sytuacje ułatwiające wyciszenie się –
elementy relaksacji.
- WŁAŚCIWOŚĆI PSYCHICZNE –
- Uwaga:
– jest jeszcze mimowolna, tzn. bodźce z otoczenia odwracają uwagę od tego, co dzieje
się na zajęciach; czas uwagi jest ciągle jeszcze krótki (ok. 15 min.),
– dziecko nie potrafi skupić się na wykonaniu kilku czynności jednocześnie,
– dość silna koncentracja uwagi szybko wywołuje zmęczenie.
- Pamięć:
– przeważa pamięć mechaniczna, dlatego nowe treści powinny być często powtarzane
i utrwalane z wykorzystaniem wielu zmysłów.
- Ruch:
– sześciolatek ma jeszcze słaby kościec i słabe mięśnie, musi często zmieniać pozycje.
- Myślenie:
– większość dzieci nie ma jeszcze ukształtowanej odwracalności myślenia,
nie potrafi odwrócić procesu przekształceń,
– nie ma jeszcze ukształtowanych pojęć czasowych.
- Zmiany związane z płcią:
– następuje początek kształtowania się
trzeciorzędnych cech płciowych, u chłopców powoli rozwija się pas barkowy,
u dziewcząt pas miednicowy, u chłopców bardziej niż u dziewcząt grubieją kości
długie, do tych zmian dopasowuje się układ mięśniowy,
– pojawia się głód ruchu, ogromna potrzeba biegania, skakania, siłowania,
– dziewczynki preferują aktywność ruchową wymagającą większej precyzji,
– kościec ( także kości i mięśnie dłoni) kształtuje się około 1,5 do 2 lat, dłużej
u chłopców niż u dziewcząt, w związku z tym dziewczynki bardziej niż chłopcy lubią
rysować, wycinać, malować,
– u dziewczynek powoli zaczyna powstawać podściółka tłuszczowa.
- Zmiany w układzie nerwowym:
– są istotne i decydują o różnicach między dziećmi młodszymi a starszymi,
– wydłużają się wypustki komórek nerwowych, dojrzewają drogi nerwowe,
dzięki czemu poprawia się szybkość i dokładność przewodzenia impulsów, wzrasta
ilość połączeń nerwowych, poprawia się koordynacja ruchów,
– dojrzewają receptory zmysłów, pojawia się ostrość wzroku, wrażliwość
na barwy, polepsza się zdolność odbioru bodźców słuchowych,
– dzieci odbierają dokładniejsze informacje z otoczenia, dojrzewają okolice ruchowe
kory mózgowej, polepsza się koordynacja i płynność (również ręki).
- Pisanie:
– dzieci mają wciąż silne napięcie mięśniowe rąk, palców, nadgarstka, przedramienia,
barków,
– ruchy rąk u większości dzieci nie są jeszcze płynne,
– występuje geometryzacja i brak precyzji.
- Stosunki przestrzenne:
– dzieci mają jeszcze kłopot z oceną stosunków przestrzennych, np.: prawo,
lewo, obok, za,
– wymagają wielu ćwiczeń typu zabawowego, które ułatwią późniejsze spostrzeganie.
- Słuchanie :
– dzieci zdolne są do podziału zdania na wyrazy, do analizy, syntezy sylabowej wyrazu,
do wysłuchania głosek w nagłosie.
- Spostrzeżenia zmysłowe i wyobrażenia:
– dominuje myślenie przedoperacyjne, konkretno- -wyobrażeniowe.
– dojrzewają struktury kory mózgowej odpowiedzialne za czynności typowo szkolne,
– poprawia się wzrokowe i słuchowe spostrzeganie analityczno-syntetyczne,
– dojrzewają te struktury kory mózgowej, które odpowiedzialne są za procesy myślowe;
obserwuje się początki myślenia konkretno –wyobrażeniowego, operacyjnego
na konkretach,
– dojrzewa cały układ nerwowy, w tym kora mózgowa, dzięki czemu poprawia się
zdolność do skupiania uwagi (początki uwagi dowolnej) i poprawia się zdolność
zapamiętywania; lepsza jest pamięć trwała, sprawniej przebiegają procesy
pobudzania i hamowania.
Rozwój dziecka i jego dojrzewanie jest procesem ciągłym, w którym co pewien
czas następują tzw. skoki rozwojowe związane głównie z działaniem układu
hormonalnego. Niezwykle ważny skok rozwojowy przypada na okres 5-6 roku życia. Uaktywnia się układ hormonalny, wpływający zarówno na rozwój ciała, jak i układu
nerwowego. Warto podkreślić związek między dojrzewaniem i uczeniem się.
Jest on istotnym czynnikiem decydującym o powodzeniu dziecka w nauce.
Dzieci, które pragniemy zaobserwować, poznać i wytyczyć dla nich kierunki
wsparcia w celu osiągnięcia dojrzałości szkolnej, pokazują się nauczycielom,
wychowawcom z tak różnych stron, że z pewnością uda się uchwycić
ich niepowtarzalność i cechy charakterystyczne.
