Komunikowanie się z innymi ludźmi jest jedną z najistotniejszych potrzeb psychicznych każdego człowieka. Dzięki temu procesowi ma on możliwość poznawania samego siebie, a także otaczającej go rzeczywistości, co z kolei warunkuje jego prawidłowe funkcjonowanie
w społeczeństwie. Mowa odgrywa niezwykle ważną rolę w prawidłowym rozwoju małego człowieka. Tymczasem coraz więcej przedszkolaków ma wadę wymowy. Od rodziców zależy, czy będzie to chwilowy kłopot, czy też problem na długie lata.
Dzieci uczęszczające do przedszkola nie stanowią bowiem jednolitej pod względem rozwoju mowy grupy. Są wśród nich te, które zaczęły mówić wcześnie i wymowa ich jest od samego początku prawidłowa.
CENNA KAŻDA CHWILA
Co się jednak dzieje, gdy wymowa dziecka nie jest prawidłowa? Kłopoty z wyraźną wymową bardzo często są dla dziecka ogromną przeszkodą w prawidłowym funkcjonowaniu, zarówno w jego najbliższym środowisku, którym jest rodzina, jak i w grupie rówieśniczej-
w przedszkolu lub szkole. Problemy te wpływają niekorzystnie na proces porozumiewania się dziecka z najbliższymi członkami rodziny oraz rówieśnikami. Utrudniają mu właściwe wykonywanie zadań w sytuacjach wymagających mówienia, zgłaszania własnych potrzeb
i kontaktowania się z otoczeniem.
NIE CZEKAĆ, AŻ WYROŚNIE
Wiele dzieci mówi poprawnie, choć zaczęło mówić nieco później. Niektóre zaczęły mówić wcześnie, ale ich wymowa jest jeszcze niewyraźna i budzi wiele zastrzeżeń. Są także i takie dzieci, które zaczęły mówić późno, a jednocześnie wymawiają wadliwie niektóre lub nawet wszystkie głoski. Ten nierówny poziom rozwoju mowy sprawia, że już na etapie przedszkolnym różnicują się szanse dzieci na prawidłowy rozwój. Trudności w werbalnym komunikowaniu się z otoczeniem hamują rozwój intelektualny, powodują wzrastanie problemów emocjonalnych, utrudniają i zakłócają relacje społeczne oraz rówieśnicze. Można przewidywać, że dzieci te będą doświadczać wielu niepowodzeń i przykrości. Wiadomo też, że okres przedszkolny jest tzw.„złotym czasem” dla rozwoju mowy dziecka.
W tym czasie umysł dziecka jest najbardziej chłonny i przyswaja najwięcej informacji. Powyższe fakty uzasadniają obecność logopedy w przedszkolu, którego rola jest niezwykle ważna. Zajęcia logopedyczne wychodzą naprzeciw potrzebom językowym dzieci. Głównym celem tych zajęć jest profilaktyka wad wymowy i zaburzeń mowy, a także wspomaganie rozwoju kompetencji językowych, które decydować będą o sukcesach dziecka w dalszej edukacji. Równie ważna jest także korekta powstałych już wad czy zaburzeń.
FAJNA ZABAWA
Okres przedszkolny to czas, kiedy terapia jest najbardziej efektywna. Nie wolno czekać w nadziei, że dziecko wyrośnie z posiadanej wady, że jeszcze dojrzeje i zaczynać terapię dopiero w szkole. Wprawdzie na terapię nigdy nie jest za późno, ale będzie to zadanie z różnych powodów o wiele trudniejsze.
Profilaktyka nieprawidłowości w artykułowaniu dźwięków mowy jest jednym z ważniejszych aspektów pracy z dzieckiem w przedszkolu. Te dzieci, które niewłaściwie mówią, zwykle nieprawidłowo odtwarzają wyrazy w piśmie, maja problemy z poprawną komunikacją językową, a wadliwa wymowa staje się często źródłem kompleksów, niechęci do mówienia, a tym samym brakiem okazji do ćwiczenia umiejętności ładnego wypowiadania się. Ćwicząc w gabinecie u logopedy i w domu, dziecko wzmacnia mięśnie aparatu artykulacyjnego i pracuje nad wymawianiem głosek. Jak długa terapia będzie dziecku potrzebna, zależy od kilku czynników: przyczyn zaburzenia, regularności zajęć i wieku dziecka. Jeżeli ćwiczenia są urozmaicone i w formie wesołej zabawy, dzieci nie potrzebują dodatkowej motywacji, ponieważ mają naturalną chęć do poznawania wszystkiego, co dla nich nowe i przyjemne. Wystarczy dać im szansę i stworzyć odpowiednie warunki, a maluchy poradzą sobie z każdym zadaniem.
OTO NAJWAŻNIEJSZE ZALECENIA DLA RODZICÓW:
Tak postępujmy:
- Mówmy do dziecka, już od pierwszych dni jego życia, dużo i spokojnie
- Nie podnośmy głosu zwracając się do niego.
- Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy własny głos.
- Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.
- Mówmy dziecku co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy zakupom, spacerom, pracom domowym.
- Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy narządów artykulacyjnych ( m. in. warg, języka).
- Karmienie piersią zapewni dziecku prawidłowy rozwój układu artykulacyjnego.
- Od najmłodszych lat uczmy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć.
- Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem, w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny.
- Odpowiadajmy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.
- Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Uczmy krótkich wierszy na pamięć.
- Oglądajmy z dzieckiem obrazki: nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami.
- Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.
- Rysujmy z dzieckiem, mówmy co kreślimy – „…teraz rysujemy kotka. To jest głowa, tu są oczy, nos….”itp. Zachęcajmy dziecko do wypowiedzi na temat rysunku.
- Wspólnie oglądajmy telewizję, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka. Komentujmy wydarzenia pojawiające się na ekranie, rozmawiajmy na ich temat.
- Starajmy się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem. Wybierajmy do zabaw właściwą porę.
- Zachęcajmy swoje dziecko do mówienia ( nie zmuszajmy), chwalmy je za każdy przejaw aktywności werbalnej, dostrzegajmy każde, nawet najmniejsze osiągnięcie, nagradzając je pochwałą.
- Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością.
- Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.
- Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy ( rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia) koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady te są przyczyną zaburzeń mowy.
Tego nie róbmy:
- Unikajmy podawania dziecku smoczka typu „gryzak”, zwracajmy uwagę, aby dziecko nie ssało palca. Następstwem tych niepożądanych zachowań mogą być wady zgryzu, które prowadzą do wad wymowy np. wymowa międzyzębowa.
- W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń (dziecinnej mowy), dostarczając dziecku prawidłowy wzorzec językowy danego słowa.
- Nie zaniedbujmy chorób uszu, gdyż nie leczone mogą doprowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do dyslalii lub niemoty.
- Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia – obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
- Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowo. Niech
z naszego języka znikną słowa: „Powtórz ładniej”, „Powiedz lepiej”. Wychowanie językowe to nie tresura. - Nie zawstydzajmy, nie karzmy dziecka za wadliwą wymowę.
- Nie zmuszajmy dziecka leworęcznego do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Często prowadzi to do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
- Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.
Opracowała: mgr Aleksandra Tarnopolska
Literatura:
- Demel G. "Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola" WSiP Warszawa 1998
- Gałkowski T.Jastrzębowska G. "Logopedia"Wyd.Uniwersytetu Opolskiego Opole 1999
- Kaczmarek L."Nasze dziecko uczy się mowy" Wyd.Lubelskie Lublin 1982
